Ο Δήμος Ιερής Πόλης του Μεσολογγίου, στο φυσικό ανάγλυφό του διατηρεί μοναδικά χαρακτηριστικά. Το τοπίο της ήρεμης λιμνοθάλασσας, διαδέχονται οι εύφορες πεδιάδες που απλόχερα χάρισαν στην περιοχή τα δύο μεγάλα ποτάμια της. Ο Αχελώος δυτικά και ο Εύηνος στα ανατολικά. Από τα προϊστορικά ακόμη χρόνια , η ανθρώπινη παρουσία υπήρξε έντονη, αφήνοντας πίσω της μια πλούσια κληρονομιά, η οποία σταδιακά έρχεται στο φως μετά τις συστηματικές ανασκαφές που πραγματοποιούνται στους αρχαιολογικούς χώρους της Καλυδώνας, της Πλευρώνας και των Οινιάδων.
Έδρα του Δήμου είναι η Ιερή Πόλη του Μεσολογγίου, που κατά τους προεπαναστατικούς γνώρισε ιδιαίτερη ακμή στο εμπόριο, τη ναυτιλία και τα γράμματα. Η επανάσταση του 1821 βρήκε τους Μεσολογγίτες στις επάλξεις του αγώνα για Ελευθερία, οδηγώντας στην 10η Απριλίου 1826 και το μεγαλειώδες ιστορικό γεγονός της Εξόδου των Ελεύθερων Πολιορκημένων. Από τα τέλη του 19ου αιώνα, το Μεσολόγγι ανέδειξε κορυφαίες προσωπικότητες των Γραμμάτων, των Τεχνών αλλά και της πολιτικής, αναδεικνύοντας πέντε πρωθυπουργούς και πλήθος πνευματικών δημιουργών, ανάμεσά τους ο Κωστής Παλαμάς, ο Μιλτιάδης Μαλακάσης, ο Αντώνης Τραυλαντώνης και πολλοί άλλοι κορυφαίοι πνευματικοί δημιουργοί. Ο Κήπος των Ηρώων, η Πινακοθήκη, το Μουσείο Τρικούπη και άλλοι ιστορικοί χώροι δέχονται καθημερινά πλήθος επισκεπτών από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Η πόλη φιλοξενεί πλούσια πνευματική και καλλιτεχνική δραστηριότητα, καθώς επίσης διοργανώνει ή φιλοξενεί εκδηλώσεις αθλητισμού, συνέδρια και επιστημονικές ημερίδες πανελλήνιου ενδιαφέροντος.
Συνεχίζοντας βόρειο –δυτικά το Αιτωλικό διατηρεί επίσης μια πηγαία και αυθεντική φυσιογνωμία η οποία διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από τη λιμνοθάλασσα και τους ανθρώπους της. Η αλιευτική παραγωγή αλλά και ο παραδοσιακός τρόπος αλίευσης αποτελούν ιδιαίτερα γνωρίσματα του Αιτωλικού. Κατά τη διάρκεια της δεύτερης πολιορκίας του Μεσολογγίου, το Αιτωλικό αποτέλεσε σημαντικό προπύργιο, με το Γρηγόρη Λιακατά και τους πολεμιστές του να θυσιάζονται μέχρι ενός στο νησί του Ντολμά.
Αποτέλεσε επίσης την γενέτειρα μεγάλων προσωπικοτήτων της Τέχνης, όπως η Βάσω Κατράκη. Το Κέντρο Χαρακτικών Τεχνών και φερώνυμο Μουσείο, κοσμεί την είσοδο της πόλης, αποτελώντας ταυτόχρονα ένα σημείο αναφοράς της σύγχρονης τέχνης όπου φιλοξενούνται αξιόλογου κύρους πολιτιστικά γεγονότα.
Οι Οινιάδες και η πεδιάδα του κάτω Αχελώου, αποτελούν το φυσικό όριο του Δήμου. Μια περιοχή όπου η αγροτική καλλιέργεια είναι το κύριο και βασικό χαρακτηριστικό της και τροφοδοτείται από τη ζωογόνο δύναμη του ποταμού Αχελώου. Περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό δημοτικών κοινοτήτων και οικισμών, όπως το Νεοχώρι, η Κατοχή, το Λεσίνι, η Πεντάλοφος, η Γουριά, η Μάστρου. Από τη διάσταση του μύθου που θέλει τον Ηρακλή να νικά το θεοποιημένο Αχελώο έως τη σύγχρονη εποχή, οι Οινιάδες αποτελούν ένα ιδιαίτερα σημαντικό σημείο αναφοράς της οικονομικής δραστηριότητας στην περιοχή. Ασφαλώς, η ύπαρξη και λειτουργία κάθε χρόνο του ομώνυμου αρχαίου θεάτρου, συμβάλει δημιουργικά στην σύνθεση της πολιτισμικής ταυτότητας της περιοχής.
Ο σύγχρονος Δήμος Ιερής Πόλης Μεσολογγίου διατηρεί στο μεγαλύτερο βαθμό την αισθητική του τοπίου και των ανθρώπων που το πλαισιώνουν. Τα ψάρια της λιμνοθάλασσας αλιεύονται ακόμη με σεβασμό στο περιβάλλον, οι πολεμιστές του Ντολμά οι ηρωικές μορφές της Εξόδου τιμώνται κάθε χρόνο το Σάββατο του Λαζάρου και την Κυριακή των Βαΐων από χιλιάδες προσκυνητές εντός και εκτός Ελλάδας ενώ τα πανηγύρια του Αι Συμιού την Πεντηκοστή και της Αγίας Αγάθης τον Αύγουστο, πέρα από τον απόλυτα παραδοσιακό τους χαρακτήρα, αποτελούν μια αυθεντική έκφραση τοπικής κουλτούρας και πολιτισμού.
Ένας φιλόξενος Δήμος που θα κερδίσει τον επισκέπτη του από την πρώτη στιγμή, προσφέροντάς του την ουσιώδη εναλλακτική πρόταση «απόδρασης» σε έναν τόπο όπου η φύση και ο άνθρωπος συνυπάρχουν αρμονικά.
